Genel kolluk görevi; polis, jandarma, sahil güvenlik ve gümrük muhafaza olmak üzere dört farklı teşkilat tarafından yürütülmektedir. Genel kolluk hizmetlerine yardımcı olmak üzere, emniyet ve jandarma teşkilatları bünyesinde silahlı  bir kolluk  olarak çarsı ve mahalle  bekçileri istihdam edilmesi, 11 Haziran 2020 tarihli TBMM Genel Kurulunda kabul edilmiştir. Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanununda otoriter bir anlayışın yansıması olarak “kolluk kuvvetleri” kavramı kullanılmış ise de, demokratik hukuk devletlerinde “kolluk kuvveti” değil, “kolluk hizmeti” sunulması esastır.

Çarşı ve mahalle bekçileri, çok eski yıllardan ülkemizde mevcut olamasına rağmen fiilen varlığına son verilmişti. 18.03.2016 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Emniyet Genel Müdürlüğüne Ait Kadrolarda Düzenleme Yapılması Hakkında Karar” ile çarşı ve mahalle bekçisi kadrosuna alım yapılması kararlaştırılmış, böylelikle uzun yıllar sonra çarşı ve mahalle bekçisi kadrosuna alımlar yapılmış ve bekçiler görev yapmaya başlamışlardır.

Bekçilere adli,  önleyici ve koruyucu görev ve yetkiler verilmiştir. Bu yetkiler görevli oldukları mülki sınırlar içinde halkın istirahat, sağlık ve selametini sağlamaya yönelik olarak kullanılmalıdır.

Bekçilerin yetki ve görevlerinden ilki, halka yardımdır. Çarsı ve mahalle bekçileri, görevli oldukları mülki sınırlar içerisinde halkın istirahat, sağlık ve selametini sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, çeşitli şekillerde yerine getirilir. Bunlardan birincisi, yolda hastalanan, kazaya uğrayan, düşüp kalan ve genel durumu itibariyle yardıma muhtaç olanlara yardım etmektir. İkincisi, yardıma ihtiyaç duyduğu değerlendirilen,  şiddet mağduru veya şiddete ya da istismara uğrama riski taşıyan kadın ve çocukları, kimsesizleri, engellileri ve acizleri en yakın genel kolluk birimlerine teslim etmektir. Üçüncüsü, bir semt, yer, yol veya sokak sormak için başvuranlara gerekli bilgiyi vermektir. Dördüncüsü, doğum, ölüm, hastalık, kaza, yangın veya afet gibi önemli ve acele haller sebebiyle, yapılacak yardım isteklerinden gücü dahilinde olanları öncelikle yerine getirmektir. Beşincisi, büyük tehlike arz eden yangın ve su baskını gibi afetlerde mahalle sakinlerini derhal uyarmaktır. Altıncısı, toplum sağlığını ve güvenliğini tehdit eden bir hayvana rastlanıldığında verebileceği zararları engellemek için kişileri alandan uzaklaştırmak,  ilgili genel kolluk ve belediyeyi durumdan haberdar etmektir.

Bekçilerin yetki ve görevlerinden ikincisi, önleyici ve koruyucu olmaktır. Bu yükümlülük, çeşitli şekillerde yerine getirilir. Bunlardan ilki, görev saatleri içinde görevlendirildikleri bölgede devriye hizmeti yürütmektir. İkincisi, görev bölgeleri içinde bulunan konut, işyeri ve araçlar gibi malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan tedbirleri tamamlattırmaktır. Üçüncüsü, görev saatleri içerisinde vakıf oldukları şüpheli durum veya kişileri bağlı bulundukları genel kolluk birimlerine bildirmektir. Dördüncüsü, kamu düzenini bozacak mahiyetteki gösteri,  yürüyüşler ve karışıklıkların önlenmesi amacıyla genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici tedbirleri almaktır. Beşincisi, görev bölgeleri içinde uyuşturucu madde imal edildiği, satıldığı veya kullanıldığından, kumar oynandığından ya da fuhuş yapıldığından şüphe edilen yerleri bağlı bulundukları genel kolluk birimlerine bildirmektir. Altıncısı, kişilerin can,  mal ve ırzına yönelik saldırı ve tehditleri önlemek ve genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar gerekli tedbirleri almaktır. Yedincisi, mahalle sakinlerini etkileyen elektrik, su, doğalgaz, kanalizasyon gibi arızaları, bağlı bulunduğu genel kolluk birimleri ile ilgili kurum ve kuruluşlara bildirmek ve görevli ekipler gelinceye kadar gerekli önleyici tedbirleri almaktır. Sekizincisi, halkın sükun ve istirahatini bozanları ve başkalarını rahatsız edenleri engellemektir. Dokuzuncusu, sokak, geçit ve meydanları tıkayarak trafiğe mani olan taşıtları ve diğer engellerin kaldırılmasını sağlamak ve gerektiğinde bağlı bulunduğu genel kolluk birimlerine bildirmektir. Onuncusu, yangın,  deprem,  su baskını gibi afet ve tehlikelerde genel kolluğu bilgilendirmek ve görevli ekipler gelinceye kadar gerekli önleyici tedbirleri almaktır.

Bekçilerin yetki ve görevlerinden üçüncüsü, durdurma, kimlik sorma ve tutmadır. Çarşı ve mahalle bekçileri, görev bölgesi ve çalışma saatleriyle sınırlı olmak kaydıyla kişileri ve araçları durdurabilir. Ancak, durdurma sadece belli amaçlarla yapılabilir. Bu amaçlardan ilki, bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemektir. İkincisi, suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmektir. Üçüncüsü, hakkında yakalama emri ya da zorla getirme karan verilmiş olan kişileri tespit etmektir. Dördüncüsü, kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemektir. Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için makul bir sebebin bulunması gerekir. Süreklilik arz edecek, fiili durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz.

Çarşı ve mahalle bekçisi,  görevini yerine getirirken kendisinin çarsı ve mahalle bekçisi olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirir ve durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilir, kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilir. Durdurulan kişilere kimliğini ispatlama hususunda gerekli kolaylık gösterilir. Belgesinin bulunmaması,  açıklamada bulunmaktan kaçınması veya gerçeğe aykırı beyanda bulunması dolayısıyla ya da sair surette kimliği belirlenemeyen kişi tutularak durumdan derhal genel kolluk görevlileri haberdar edilir.

Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan makul süreden fazla olamaz. Durdurma sebebinin ortadan kalkması halinde kişilerin ve araçların ayrılmalarına izin verilir.

Çarşı ve mahalle bekçisi, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde,  kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dahil gerekli tedbirleri alabilir. Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez.

Bekçilerin yetki ve görevlerinden dördüncüsü, zor ve silah kullanma yetkisidir. Çarşı ve mahalle bekçileri 4/7/1934 tarihli ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun 16. maddesinde düzenlenen zor ve silah kullanma yetkisine sahiptir.

Bekçi, görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanmaya yetkilidir. Zor kullanma yetkisi kapsamında, direnmenin mahiyetine ve derecesine göre ve direnenleri etkisiz hale getirecek şekilde kademeli olarak artan nispette bedenî kuvvet, maddî güç ve kanunî şartları gerçekleştiğinde silah kullanılabilir. Bedenî kuvvet; polisin direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde doğrudan doğruya kullandığı bedenî gücü ifade eder. Maddî güç ise, bekçinin direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde bedenî kuvvetin dışında kullandığı kelepçe, cop, basınçlı ve/veya boyalı su, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar, fizikî engeller, bekçi köpekleri ve atları ile sair hizmet araçlarını ifade eder.

Zor kullanmadan önce, ilgililere direnmeye devam etmeleri halinde doğrudan doğruya zor kullanılacağı ihtarı yapılır. Ancak, direnmenin mahiyeti ve derecesi göz önünde bulundurularak, ihtar yapılmadan da zor kullanılabilir.

Bekçi, zor kullanma yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz kılmak amacıyla kullanacağı araç ve gereç ile kullanacağı zorun derecesini kendisi takdir ve tayin eder. Ancak, toplu kuvvet olarak müdahale edilen durumlarda, zor kullanmanın derecesi ile kullanılacak araç ve gereçler müdahale eden kuvvetin amiri tarafından tayin ve tespit edilir.

Bekçi, kendisine veya başkasına yönelik bir saldırı karşısında, zor kullanmaya ilişkin koşullara bağlı kalmaksızın, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun meşru savunmaya ilişkin hükümleri çerçevesinde savunmada bulunur. Meşru savunma hakkının kullanılması kapsamında bekçi; bedenî kuvvet ve maddî güç kullanarak etkisiz hale getiremediği direniş karşısında, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde; hakkında tutuklama, gözaltına alma, zorla getirme kararı veya yakalama emri verilmiş olan kişilerin ya da suçüstü halinde şüphelinin yakalanmasını sağlamak amacıyla ve sağlayacak ölçüde; kendisine veya başkalarına, işyerlerine, konutlara, kamu binalarına, okullara, yurtlara, ibadethanelere, araçlara ve kişilerin tek tek veya toplu halde bulunduğu açık veya kapalı alanlara molotof, patlayıcı, yanıcı, yakıcı, boğucu, yaralayıcı ve benzeri silahlarla saldıran veya saldırıya teşebbüs edenlere karşı, saldırıyı etkisiz kılmak amacıyla ve etkisiz kılacak ölçüde silah kullanmaya yetkilidir.

Bekçi, silah kullanmadan önce kişiye duyabileceği şekilde „dur“ çağrısında bulunur. Kişinin bu çağrıya uymayarak kaçmaya devam etmesi halinde, önce uyarı amacıyla silahla ateş edilebilir. Buna rağmen kaçmakta ısrar etmesi dolayısıyla ele geçirilmesinin mümkün olmaması halinde ise kişinin yakalanmasını sağlamak amacıyla ve sağlayacak ölçüde silahla ateş edilebilir.

Bekçi, direnişi kırmak ya da yakalamak amacıyla zor veya silah kullanma yetkisini kullanırken, kendisine karşı silahla saldırıya teşebbüs edilmesi halinde, silahla saldırıya teşebbüs eden kişiye karşı saldırı tehlikesini etkisiz kılacak ölçüde duraksamadan silahla ateş edebilir

Bekçilerin önleyici ve koruyucu görev ve yetkilerin yanında, beşinci olarak, adli görev ve yetkileri de mevcuttur. Çarşı ve mahalle bekçileri, suç islenirken veya islendikten sonra, henüz suç izleri meydanda iken; şüphelileri yakalamak, yakaladıkları şüphelilerin kendilerine veya başkalarına zarar vermelerini engelleyici tedbirleri almak, suç delillerinin kaybolmaması veya bozulmaması için gerekli muhafaza tedbirlerini almak, varsa olayın tanıklarını kimlik ve adres bilgilerini tespit ederek genel kolluk birimlerine bildirmek yetki ve görevlerine haizdir.

Sayılan spesifik görev ve yetkiler yanında bekçilerin genel kolluk birimlerine yardım görevi de vardır. Çarşı ve mahalle bekçileri mevzuatla genel kolluk kuvvetlerine tevdi edilen görevlerde genel kolluk kuvvetlerine yardımcı olmakla mükelleftir.

@Av. Prof. Dr. Vahit Bıçak, 11 Haziran 2020.

• Kanun teklifi metnini görüntülemek için tıklayınız!
• 174 Sıra sayılı Komisyon Raporunu görüntülemek için tıklayınız!
• Teklifin görüşüldüğü TBMM Genel Kurul Tutanaklarını görüntülemek için tıklayınız!
• 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu TBMM kabul metnine erişim için tıklatınız!
• 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu RG yayın metnine erişim için tıklatınız!
• 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu güncel mevzuat metnine erişim için tıklatınız!