Cumhurbaşkanına hakaret suçu ve cezası, özel olarak Türk Ceza Kanunu’nun 299. maddesinde düzenlenmiştir.

Soruşturmalar

2019 yılı içerisinde Türkiye genelinde Cumhuriyet Başsavcılıklarca Cumhurbaşkanına hakaret suçundan yürütülen toplan soruşturma dosya sayısı, 36.066 dır.  Bu dosyalardan 9.905 adeti hakkında soruşturma sonunda “kovuşturulmaya yer olmadığı kararı” verilirken 11.371 adeti hakkında kamu davası açılmış, 11.705 dosya hakkında yetkisizlik, 4 dosya hakkında görevsizlik, 2.901 dosya hakkında birleştirme, 180 dosya hakkında ise başka büroya aktarma kararı verilmiştir. (Adalet İstatistikleri, 2019, s. 60)

Yargılamalar

Cumhurbaşkanına hakaret suçundan 2019 yılında Asliye Ceza Mahkemelerinde yargılaması yapılan toplam dosya sayısı, 12.298 olarak gerçekleşmiştir. Bu dosyalardaki sanıklardan 10.730 kişisi erkek, 1.564 kişisi ise bayandır. Bunlardan; 12-14 yaş grubundakilerin 87 si erkek, 18 i kadın; 15-17 yaş grubunda olanların 178 si erkek, 35 i kadın; 18 yaş üstünün 10.365 i erkek, 1.491 i kadın;  yabancıların 123 ü erkek, 23 ü kadın, 3 ü ise tüzel kişidir. (Adalet İstatistikleri, 2019, s. 97)

Mahkumiyet kararları

Cumhurbaşkanına hakaret suçundan 2019 yılında mahkemelerce verilen mahkumiyet karar sayısı, 3.831 adettir. Mahkum olan sanıklardan 3.618 kişisi erkek, 213 kişisi ise bayandır. Bunlardan; 12-14 yaş grubundakilerin 7 si erkek, 0 ı kadın; 15-17 yaş grubunda olanların 22 si erkek, 1 i kadın; 18 yaş üstünün 3.581 i erkek, 212 si kadın;  yabancıların 212 si erkek, 8 i kadındır. (Adalet İstatistikleri, 2019, s. 111)

Özel düzenleme

Ülkemizde hakaret fiilli suçtur. Kişilerin şeref, haysiyet ve namusu, toplum içindeki itibarı, diğer fertler nezdindeki saygınlığını korumak amacıyla hakaret suç sayılmıştır. Ancak, Cumhurbaşkanına hakaret suçu, hakaret suçunu düzenleyen genel hükümlerden (TCK 125 vd.) ayrı olarak TCK md. 299’da özel bir madde şeklinde ayrıca düzenlenmiştir.

Cumhurbaşkanının Devleti temsil etmesi ve Anayasada belirtilen görev ve yetkileri göz önüne alınarak Cumhurbaşkanının kişiliğine yöneltilen hareketin bir bakıma Devlet kuvvetleri aleyhine cürümlerden sayılması gerektiği düşüncesinden hareketle Cumhurbaşkanına karşı hakaret, genel hakaret suçundan müstakil, ayrı bir suç hâlinde düzenlenmiştir.

Cumhurbaşkanına hakaret suçuyla korunan hukuki değer, Devletin başı olan ve bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eden Cumhurbaşkanının konumunu, makamının saygınlığını korumak olarak ifade edilmektedir.

Fail & Mağdur

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun faili, herhangi bir kişi olabilir. Fail herhangi bir sıfatı olamayan bir kişi olabileceği gibi, kamu görevlisi de olabilir. Hakaret eden kişinin sahip olduğu sıfatı, suçun niteliği veya cezalandırma yönünden bir farklılığa neden olmaz. Bu suçun mağdurunun Cumhurbaşkanı’nın kendisi ve genel olarak toplumu oluşturan bireylerin tamamı olduğu söylenmektedir.

Bu suçun oluşması için hakaret fiilinin Cumhurbaşkanlığı görevi süren bir kişi hakkında işlenmesi gerekir. Eski Cumhurbaşkanına veya gelecekte Cumhurbaşkanı olması beklenen kişiye yönelik olarak bu suçun işlenebilmesi mümkün değildir. Cumhurbaşkanlığı sıfatı ant içmeyle başlar ve yeni Cumhurbaşkanının ant içme anına kadar devam eder.

Serbest hareketli suç

Hakaret, bir kişiye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek şekilde bir fiil veya olgu isnat etmek veya sövmek suretiyle onur, şeref veya saygınlığa saldırılmasıdır. Bu suçun herhangi bir davranışla işlenebilmesi mümkündür. Bu suç serbest hareketli suç olduğundan sözler, imalı şarkılar, yazı, çizim, resim, nefreti gösteren hareketler ve bunun gibi davranışlarla işlenebilmesi mümkündür. Bu suç telefonla, mektupla, basın yayın araçlarıyla veya facebook, instegram, twitter, tiktok gibi sosyal medya mecraları yoluyla veya diğer iletişim araçlarıyla işlenebilir.

Hakaret suçu, kişinin yüzüne karşı işlendiğinde “huzurda hakaret” adını alır. Ancak, bu suç hakaret edilen kişinin yüzüne karşı olmaksızın gıyabında da işlenebilir. Kişiye hazır bulunmadığı bir ortamda veya doğrudan muttali olamayacağı bir surette hakaret edilmesi durumunda, “gıyapta hakaret” suçu oluşur.

Hakaretin Cumhurbaşkanına görevi nedeniyle veya sadece kişiliği ve özel yaşamı dolayısıyla gerçekleşmesi arasında suçun oluşumu açısından herhangi bir fark yoktur. Örneğin, Cumhurbaşkanına “Amerikan kuklası” denilmesi, Cumhurbaşkanının kendi istek ve iradesi olmayan, başkalarınca yönlendirilen, kişiliği zayıf kimse olarak nitelenmesi anlamına geleceğinden bu suçu oluşturacağı hususunda yargı içtihatları mevcuttur.

Sanığın çeşitli tarihlerde kendi facebook sayfasında aynı suç kastıyla ve birden fazla kez Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanını kastettiği açıkça anlaşılacak şekilde; “katil, yezit, hapisten korktuğu için zulmeden, teröristleri besleyen” gibi doğrudan Cumhurbaşkanını halk nezdinde küçük düşürücü, onur ve saygınlığını zedeleyici, isnatlarda bulunması, düşünce ve ifade özgürlüğü kapsamında kalmayan, anlam ve içerik derinliğinden yoksun, sloganik tarzda aşağılayıcı ve hakaret kastıyla söylenmiş paylaşımlardan ibaret olduğundan sanığın eyleminin Cumhurbaşkanına hakaret suçunu oluşturacağı hükmü verilmiştir. (Yargıtay 16. Ceza Dairesi – Karar: 2017/4807)

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun yalın halinin yanında, nitelikli hali de mevcuttur. Suçun alenen işlenmesi hâlinde, verilecek ceza artırılmaktadır. Hakaret suçunun belirsiz sayıda kimse tarafından bilinip görülebilecek bir şekilde işlenmesi durumunda aleniyet unsuru gerçekleşmiş olur.

Niyet

Cumhurbaşkanına hakaret suçu, genel kasıtla işlenebilir. Bu suçun taksirle işlenebilmesi mümkün değildir. Hakaret edilen kişinin Cumhurbaşkanlığı sıfatına sahip olduğu bilinerek hareket edilmelidir. Saikin siyasi olması şart değildir. Cumhurbaşkanlığı sıfat veya vazifesiyle alakalı saike de lüzum yoktur.

Takip usulü

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun takibi, şikayete tabi olmayıp re’sen takip edilen bir suçtur. Suçun işlendiği bilgisini bir şekilde alan Cumhuriyet Başsavcılığı re’sen harekete geçerek soruşturma başlatır. Ancak, kovuşturma aşamasına geçilebilmesi Adalet Bakanının iznini gerektirir.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu nedeniyle dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Bu suç, taraflar arasında uzlaştırma usulü uygulanmasını gerektiren suçlardan değildir.

Siyasiler, üst düzey bürokratlar ile kamuya mal olmuş kişiler, diğer insanlara nazaran ağır eleştirilere daha fazla katlanmak zorunda oldukları demokratik toplumlarda geniş bir kabul görmektedir. Eleştiri; kırıcı, şok edici ya da rahatsız edici olabilir. Eleştiri sınırları aşılıp sözlenen sözler hakarete varınca suç oluşur. İfade hürriyeti bakımından eleştiri ile hakaret arasındaki ince çizgi toplumda hakim olan ortalama düşünüş ve anlayışa göre, kişilerin ifade hürriyeti ile mağdurun birey olarak onur ve şerefi arasındaki denge de gözetilmek suretiyle hakim tarafından belirlenir. Kaba sövme hiçbir koşulda eleştiri olarak kabul edilmemektedir. (Y16CD-K.2017/4807).

Yaptırım

Cumhurbaşkanına hakaret eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun alenen işlenmesi hâlinde, verilecek ceza altıda biri oranında artırılır (TCK md 299).

Cumhurbaşkanına hakaret suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezası hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. Bu suç nedeniyle ceza mahkemesi tarafından hükmedilen hapis cezası, belli koşullarda adli para cezasına çevrilebilir. Bu suç nedeniyle hükmedilen hapis cezasının ertelenmesi de mümkündür.

©Prof. Dr. Vahit Bıçak