Basın ve yayın organlarında sık sık “Ulusal Marker Operasyonu” başlıklı kaçak akaryakıt haberlerine rastlanmaktadır. Yalnızca TÜBİTAK tarafından üretilen “Ulusal Marker” maddesini kaçak akaryakıta karıştırarak resmi-milli yakıt elde ettikleri iddiasıyla zaman zaman firma sahipleri ve yöneticileri gözaltına alınmakta, ifadeleri alınmak üzere şüpheliler emniyete getirilmekte, şirketler ve şirket sahipleri ve yöneticileri ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalmaktadır.

Ulusal marker, akaryakıta rafineri çıkışında veya gümrük girişinde eklenecek katkı maddesini ifade eder. Türkiye içinde pazarlanacak akaryakıta ulusal marker eklenmesine ve yurt içinde pazarlanacak akaryakıta eklenecek ulusal markerin ilgili kurumlar adına temini ve teslimi ile akaryakıta ulusal marker eklemekle yükümlü lisans sahibi tüzel kişilerin (rafinerici, dağıtıcı ve ihrakiye teslimi  lisansı sahibi) uymaları gereken usul ve esaslar, “Petrol Piyasası Kanunu” ve “Petrol Piyasasında Ulusal Marker Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” hükümleriyle düzenlenmiştir.

Ulusal marker uygulaması, her ne kadar petrol ve petrol ürünleri kaçakçılığını önleme amacıyla öngörülmüş olsa da, marker uygulamalarının tağşişle ve piyasada teknik düzenlemelere aykırı ürün satışıyla mücadeledeki işlevi de göz ardı edilmemesi gereken bir husustur.

Ulusal marker nedir?

Akaryakıta; rafineri çıkışında, gümrük girişinde, sanayide yan ürün olarak veya diğer şekillerde üretilen veya tasfiye edilmiş kaçak akaryakıttan teknik düzenlemelere uygun olan akaryakıta veya benzin türlerine harmanlanacak etanole ticari faaliyete konu edilmeden önce eklenecek ve akaryakıtın özelliklerini bozmayacak niteliği haiz kimyasal üründür. Bir başka ifadeyle; ticareti yapılacak benzin, motorin türleri ve biyodizele enjekte edilen, çıplak gözle görülmeyen, taklit edilemeyen, formülü gizli ve yakıtın niteliğini bozmayacak bir işaretleyici olan yüksek teknoloji ürünü kimyasal maddeye Ulusal Marker denilmektedir. TÜBİTAK’tan alınan bu ürün, dağıtım şirketleri tarafından akaryakıta özel bir işlemle enjekte edilmektedir.

Ulusal Markerin Temini ve Teslimi

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu(EPDK) ulusal markerin ve ulusal marker kontrol cihazlarının EPDK adına temini ve akaryakıta eklenmek üzere ilgili lisans sahibi tüzel kişilere teslimiyle ilgili ulusal marker uygulama faaliyetlerini kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara ayrı ayrı veya bir bütün olarak yaptırabilir. Ulusal marker uygulama faaliyetleriyle ulusal markerin ilgili lisans sahibi tüzel kişilere teslimine ilişkin usul ve esaslar EPDK kararlarıyla belirlenir.

Ulusal Marker Bedeli ve Teminat Mektubu

Ulusal marker bedeli, çalınan, kaybolan ve/veya ziyan olan ulusal marker miktarı ile işaretlenebilecek akaryakıt miktarından doğan her türlü vergiye karşılık gelen bedeldir. Ulusal marker bedeli hesaplanırken, lisans sahibinin EPDK’ya bildirdiği ilgili yıla ait Pazarlama Projeksiyonunda ulusal marker eklenmesi öngörülen akaryakıt türleri içerisinden EPDK internet sitesinde yayımlanan, en yüksek işlem hacmine sahip sekiz dağıtıcı şirketin bildirdiği, ortalama bayi fiyatları arasından en yüksek vergiye sahip olan akaryakıt esas alınır.

Anılan ortalama fiyat her ayın ilk gününde güncellenir ve bir ay boyunca bu fiyat üzerinden ulusal marker teminat tutarları hesaplanır. Teslim edilen ulusal markerin çalınması, kaybolması, ziyan olması halinde, ulusal marker bedeli hesaplanırken olayın gerçekleştiği veya tespit edildiği ay içerisinde geçerli olan ortalama bayi fiyatı esas alınır. Ulusal marker bedelinin yukarıdaki yöntemle hesaplanamadığı durumlarda ulusal marker bedeli hesaplanırken, en yüksek işlem hacmine sahip sekiz dağıtıcı şirketin bildirdiği, ortalama bayi fiyatları arasından en yüksek vergiye sahip olan akaryakıt esas alınır.

Ulusal marker talebinde bulunacak olan ilgili lisans sahibi, Kurum tarafından belirlenen tutarda düzenlenecek teminat mektubunu EPDK’ya ibraz eder. Teminat mektubunu EPDK’ya ibraz etmeyen ilgili lisans sahibinin ulusal marker talepleri karşılanmaz. Kuruma ibraz edilecek teminat mektubu tutarı belirlenirken ilgili lisans sahibinin elinde bulunan ulusal marker stoku ve talep edilen ulusal marker miktarı dikkate alınır.

Teminat mektubu tutarının ilgili lisans sahibinin stokunda bulunan ve talep edilen ulusal markerin bedelini karşılaması esastır. Teminat tutarı ulusal marker bedeli ile aynı şekilde hesaplanır ve 50.000.000 (elli milyon) Türk Lirası’nı aşamaz.

Teslim alınan ulusal markerin kullanıldığının veya iade edildiğinin belgelendirilmesi halinde ilgili lisans sahibinin talebiyle teminat mektubu iade edilir.

Ulusal Markerin Ekleneceği Akaryakıt Türleri

Ulusal markerin ekleneceği akaryakıt türleri; benzin türleri, nafta (hammadde, solvent nafta hariç), gazyağı, motorin türleri ve biodizeldir. Kurumdan izin alınması ve sonrasında belgelendirilmesi kaydıyla Ar-Ge ve test amaçlı olarak yurt dışından temin edilen ve ulusal marker uygulaması kapsamında bulunan referans test yakıtlarına ulusal marker eklenmez.

Ulusal Markerin Eklenmesi

Ulusal marker, yurt içinde pazarlanacak akaryakıta, rafineri çıkışında, gümrük girişinde, sanayide yan ürün olarak veya diğer şekillerde üretilen veya tasfiye edilmiş kaçak akaryakıttan teknik düzenlemelere uygun olan akaryakıta veya benzin türlerine harmanlanacak etanole ticari faaliyete konu edilmeden önce, ilgili lisans sahibi tüzel kişiler tarafından EPDK tarfından belirlenecek şart ve özellikte ve bağımsız gözetim firması nezaretinde eklenir.

Gümrük girişinde ulusal marker ekleme işlemi, ancak ithalat işlemlerini tamamlayan ilgili lisans sahibi tarafından gerçekleştirilebilir. Ancak ithalatın gerçekleşmesine rağmen, lisansın iptal edilmesi veya sona ermesi nedeniyle ulusal markerin eklenemediği durumlarda ulusal marker başvurusu yapılması halinde konu EPDK tarafından değerlendirilir.

İlgili lisans sahibi tüzel kişiler EPDK’yı bilgilendirmek, ilgili ve diğer mevzuata uygun olmak kaydıyla akaryakıta kendi markerlerini ekleyebilir. Ancak, bu tür markerin ulusal marker ile etkileşime girmeyecek özellikte olması zorunludur.

Ulusal Marker Kayıpları

Mücbir sebep sayılan haller ile bağımsız gözetim firmasınca düzenlenecek tutanak ile tespit edilmiş olması ve ilgili lisans sahibi tarafından gerekli dikkatin gösterilmiş ve önlemlerin alınmış olması kaydıyla, tesislerinde kurulu enjeksiyon donanımlarında ulusal marker ekleme işlemi esnasında meydana gelen teknik arızalar sonucu oluşan ve geri kazanımı mümkün olmayan ulusal marker kayıpları hariç olmak üzere, teslim edilen ulusal markerin çalınması, kaybolması ve/veya ziyan olması halinde; ilgili lisans sahibi çalınan, kaybolan ve/veya ziyan olan ulusal marker bedelini EPDK hesabına yatırır.

Ulusal marker bedelinin EPDK hesabına yatırıldığına dair belge EPDK’ya ibraz edilmeden ilgili lisans sahibine yeniden ulusal marker verilmez.

İlgili lisans sahibi çalınan, kaybolan ve/veya ziyan olan ulusal marker bedelini, EPDK tarafından yapılacak bildirimi takip eden 7 iş günü içerisinde EPDK hesabına yatırır.

Teminat Mektubunun Nakde Çevrilmesi

Ulusal marker bedelini 7 iş günü içerisinde EPDK hesabına yatırmayan veya yatırdığına dair belgeyi EPDK’ya ibraz etmeyen ilgili lisans sahibinin teminat mektubunun ulusal marker bedeli kadarı nakde çevrilir. İlgili lisans sahibinin birden fazla teminat mektubunun EPDK nezdinde bulunması halinde ulusal marker bedelini karşılamaya yeten en eski tarihli teminat mektubu nakde çevrilir.

Nakde çevrilen teminat mektubu tutarının, ulusal marker bedelini karşılamaması halinde, ilgili lisans sahibi tarafından ulusal marker bedelinin geri kalan kısmının EPDK hesabına yatırılması için 3 iş günü süre verilir. Bedelin ilgili lisans sahibi tarafından ödenmemesi halinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.

Ulusal Markere İlişkin Lisans Sahibi Tüzel Kişilerin Yükümlülükleri

İlgili lisans sahibi tüzel kişiler;

• Teslim edilen ulusal markerin çalınma veya kaybolmasına ve/veya ziyan olmasına karşı gerekli tedbirleri almak,
• Tesislerinde kurulacak enjeksiyon donanımlarının; Petrol Piyasasında Uygulanacak Teknik Kriterler Hakkındaki Yönetmelikte belirtilen özelliklere uygun olacak şekilde belirlenen yer ve koşullarda, doğru, hassas ve izlenebilir ölçüm sonucu alınabilecek şekilde ekleme (enjeksiyon) yapılabilecek teknik özelliklere sahip, otomatik dozaj kontrollü enjeksiyon donanımlarını temin ve tesis etmek ve işletme emniyetini sağlamak,
• Ulusal markerin eklenmesi sırasında can ve mal güvenliği ile çevre ve insan sağlığı açısından gerekli tedbirleri almak,
• Enjeksiyon cihazlarını ve ulusal marker ekleme noktalarını lisanslarına derc ettirmek,
• Enjeksiyon donanımlarına karşı yapılacak müdahalelere karşı her türlü güvenlik önlemlerini almak,
• Enjeksiyon donanımlarının ayar ve kalibrasyon işlemlerini süresi ve izlenebilirlik zinciri içerisinde yaptırmak,

yükümlülüğü altındadır.

Ulusal Marker Kontrolü

İlgili lisans sahibi tüzel kişiler tarafından ulusal marker eklenmiş akaryakıt veya ulusal marker eklenmiş benzin türlerine harmanlanacak etanol içerisinde yeterli şart ve seviyede ulusal marker olup olmadığının kontrolü, EPDK personeli veya EPDK adına yetkilendirilen kişilerce yapılabilir.

Bağımsız gözetim firmaları

Bağımsız gözetim firmaları: ilgili lisans sahipleri tarafından görevlendirilecek, petrol ve petrol ürünlerinin miktar kontrolü ile numune alımı ve bu işlemler ile ulusal marker ekleme işlemlerine nezaret alanlarında Türk Akreditasyon Kurumundan veya Türk Akreditasyon Kurumu ile karşılıklı tanıma anlaşması bulunan akreditasyon kurumlarından akredite olmuş ve EPDK tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlardır.

Bağımsız gözetim firmalarının yükümlülükleri, bu firmalara gözetim yetki belgesi verilmesi ve iptal edilmesine ilişkin usul ve esaslar EPDK kararıyla belirlenir.

Petrol ve Petrol Ürünleri Kaçakçılığı

Her türlü petrol ve petrol ürünlerinin ithalat, ihracat ve transit işlemlerinde vergi ödememek veya noksan vergi ödemek ya da konulan yasaklılık, kısıtlılık, izin, lisans v.b. düzenlemelere aykırı olarak işlem yapmak şeklinde “petrol ve petrol ürünleri kaçakçılığı suçu” ortaya çıkmaktadır.

Kolay para kazanma arzusu, akaryakıttan alınan vergilerin yüksekliği ve kaçak akaryakıtın normal piyasa fiyatının çok altında olması, çok ucuza akaryakıt alınabilecek sınır ülkelerin mevcudiyeti, ayrıca deniz yoluyla yapılan kaçakçılıkta sahillerimizin uzunluğu ve kontrolünün zor olmasıyla birlikte, buradaki rantın büyüklüğü, ülkemizdeki akaryakıt kaçakçılığının ana nedenleri arasındadır.

İdarî yaptırımlar

İdari yaptırımlar;

• tedbirler,
• lisans iptalleri ve
• idari para cezalarından

oluşur. İdari para cezaları, tedbirler ve lisans iptallerinin uygulanması, Petrol Piyasası Kanunun diğer hükümlerinin uygulanmasına engel oluşturmaz. Verilen idari para cezaları, alınan tedbirler ve lisans iptalleri diğer kanunlar gereği yapılacak işlemleri engellemez.

İdari Para Cezası

Ulusal marker uygulamasına ilişkin hükümlerin ihlali hâlinde sorumluları hakkında EPDK tarafından idari para cezası uygulanır. Sahte ulusal marker elde etmeye, satmaya ya da herhangi bir piyasa faaliyetine konu etmeye yarayacak şekilde lisansa esas teşkil eden belgelerde belirlenenlere aykırı sabit ya da seyyar tank, düzenek veya ekipmanı bulundurmamak yükümlülüğünü ihlal eyle mi de idari para cezasını gerektirir. Her iki eylemin de cezası, iki milyon Türk Lirasından az olmamak ve on milyon Türk Lirasını geçmemek üzere fiilin işlendiği tarihten bir önceki yılda ilgili lisansa konu petrol piyasası faaliyetinden elde edilen net satış hasılatının binde on dördü oranındadır. 

Bayilik lisansı sahipleri yönünden belirtilen cezanın yarısı uygulanır. Ulusal marker ekleme işlemlerine nezaret etmek üzere yetki verilen bağımsız gözetim firmalarına, yükümlülüklerini yerine getirmemeleri hâlinde ulusal markere ilişkin olarak lisans sahibine yukarıda belirtilen cezanın dörtte biri uygulanır.

Tekerrür

Ceza uygulanan bir fiilin iki yıl geçmeden aynı kişi tarafından tekrar işlenmesi hâlinde, idari para cezaları iki kat olarak uygulanır.

Tebliğat

İdari para cezaları (md 19) ve idari yaptırımlar (md 20) hükümlerine göre yürütülen idari işlemler, lisans sahibinin EPDK’ya bildirdiği elektronik tebligat adresine tebliğ edilir. EPDK’ya  bildirilen elektronik tebligat adresine tebligatın zorunlu bir sebeple yapılamaması hâlinde EPDK’ya bildirilen adrese yapılan bildirim tebligat yerine geçer.

Verilen idari para cezaları tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. Süresinde ödenmeyen idari para cezaları, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri gereğince tahsil edilmek üzere ilgili vergi dairesine gönderilir.

Banka Teminat Mektubu

Verilen idari para cezalarına karşı yargı yoluna başvurulması, ilgili vergi dairesine idari para cezasına ilişkin banka teminat mektubu verilmesi durumu hariç tahsil işlemlerini durdurmaz. Teminat mektubunun miktarı, türü, hangi şartlarda paraya çevrileceği ve diğer hususlar EPDK tarafından yapılacak düzenlemeler ile belirlenir.

EPDK, yukarıda belirtilen fiillerin işlendiği tarihten bir önceki yılda ilgili lisansa konu petrol piyasası faaliyetinden elde edilen net satış hasılatının olmaması veya tespitinin yapılamaması hâlinde, tespit edeceği akaryakıt ikmali veya satışı ve benzeri delillerden hareketle fiile ilişkin olarak bu maddenin ilgili bentlerinde belirlenmiş olan oranlar ve asgari azami had dâhilinde, hiçbir tespit yapılamaması hâlinde ise mevzuata aykırı fiili icra edenin petrol piyasası faaliyetinin emsali olabilecek petrol piyasası faaliyetinden elde edilen net satış hasılatını esas almak suretiyle fiile ilişkin olarak belirlenmiş olan oranlar ve asgari azami had dâhilinde ceza tayininde bulunur.

İdari Yaptırımlar Usulü  

İhtar

Lisans sahibi kişiler hakkında Petrol Piyasası Kanunu, ikincil mevzuata veya lisans hükümlerine, Kurul kararlarına aykırı davranılması hâlinde; Kurul tarafından belirlenen niteliği itibarıyla düzeltme imkânı olan fiiller için ilgilisine EPDK veya EPDK tarafından yetkilendirilen kuruluşlar tarafından, otuz gün içerisinde aykırılığın giderilmesi, aksi halde hakkında geçici durdurma yapılabileceği ihtar edilir.

Geçici Durdurma

Verilen ihtar süresi sonunda mevzuata aykırı durumu devam ettirenlerin ilgili piyasa faaliyeti altmış gün süre ile geçici olarak durdurulur.

Niteliği itibarıyla düzeltme imkânı olan fiilin tespit tarihinden itibaren iki yıl içerisinde tekrar edilmesi hâlinde ise ihtar işlemi uygulanmaksızın ilgili piyasa faaliyeti altmış gün süre ile geçici olarak durdurulur.

Geçici durdurma süresince, tehlikeli eylemin veya kötüniyetin veya ürünlerde zarar oluşmasının önlenmesi ile faaliyetin durdurulmasına neden olan durumun ortadan kaldırılmasına ilişkin faaliyetler dışında hiçbir piyasa faaliyeti yapılamaz.

Geçici durdurma süresi sonunda da tespit edilen aykırılıklar giderilmezse, faaliyetin durdurulmasına devam edilerek soruşturma başlatılır ve gerekli idari yaptırımlar uygulanır.

Kaçakçılık fiilinin sadece ulusal marker seviyesi ile ilgili olması durumunda, geçici durdurma kararı akredite laboratuvar analiz sonucuna göre verilir. Akredite laboratuvar analiz sonucunun bildirilmesine kadar kaçak akaryakıt satışını engelleyecek idari tedbirler EPDK tarafından alınır. Seyyar kontrol cihazı ile yapılan ulusal marker kontrol sonucunun geçersiz çıkması hâlinde, alınan numune en geç beş iş günü içinde laboratuvara teslim edilir. Laboratuvar, yapılması istenilen analizleri numune özellikleri değişime uğramadan on beş gün içinde yapar ve sonucunu en geç üç iş günü içinde EPDK’ya ve ilgililerine bildirir. 

Lisans İptali

Lisans iptalleri EPDK tarafından yapılacak soruşturma neticesine göre karara bağlanır. Yapılan geçici durdurma sonrasında mevzuata aykırı durumun ortadan kalkması hâlinde geçici durdurma hali sona erdirilir.

Lisans sahibi kişiler hakkında, Petrol Piyasası Kanununa, ikincil mevzuata veya lisans hükümlerine, EPDK kararlarına aykırı davranılması hâlinde, niteliği itibarıyla düzeltme imkânı olmayan fiiller ile Kaçakçılık Kanununda belirtilen akaryakıt kaçakçılığına ilişkin fiiller için ilgilisi hakkında EPDK tarafından doğrudan idari soruşturma başlatılarak gerekli yaptırımlar uygulanır. Lisans sahibinin ilgili piyasa faaliyeti niteliği itibarıyla düzeltme imkânı olmayan, kötüniyet veya tehlikeli eylem sonucunu doğuran fiilleri nedeniyle Kurumca geçici olarak durdurulabilir.

Kaçakçılık Kanununda belirtilen kaçakçılık fiillerinin işlendiği tespit edilen, rafineri hariç, her türlü tesiste lisansa tabi tüm faaliyetler kovuşturmaya yer olmadığına dair karar veya mahkeme kararı kesinleşinceye kadar EPDK tarafından geçici olarak durdurulur ve bu süre içinde söz konusu tesis için başka bir gerçek veya tüzel kişiye de lisans verilmez. Kesinleşmiş mahkeme kararına göre lisans sahiplerinin lisansı iptal edilir. Lisans sahibine verilen idari para cezası ödenmeden lisansa konu tesis için lisans verilmez.

Lisans almaksızın lisansa tabi bir faaliyet gösterildiğinin tespiti hâlinde, tesisler, lisans alınıncaya veya bu Kanuna göre lisans gerektirmeyen faaliyet gösterecek hale getirilinceye kadar mühürlenir ve ilgililer hakkında soruşturma başlatılır. Mühürlemeye ilişkin usul ve esaslar Kurum tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir. 

Petrol Piyasası Kanununa göre yapılan talep veya işlemlerde, kanuna karşı hile veya yalan beyanda bulunulduğunun tespiti hâlinde lisans iptal olunur.

Kaçak ürün ikmal edenlerin lisansı iptal edilir. Teknik düzenlemelere uygun olmayan ürün ikmal edenler zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Teknik düzenlemelere uygun olmayan akaryakıt ikmali nedeniyle kullanıcıya verilen zarar ve hasarların tazmini hususu, lisans sahibi gerçek ve tüzel kişilerin lisanslarında ve sözleşmelerinde yer alır. 

Mühürlemeye rağmen, faaliyetlerini sürdüren gerçek kişiler ile tüzel kişilerin suçun işlenişine iştirak eden yetkilileri hakkında, Türk Ceza Kanununun mühür bozma suçu (md 203) hükmü uygulanır.

Ön araştırma, soruşturma ve dava hakkı

Kurul, re’sen veya kendisine intikal eden ihbar veya şikâyetler üzerine doğrudan soruşturma açılmasına ya da soruşturma açılmasına gerek olup olmadığının tespiti için ön araştırma yapılmasına karar verir.

İdari yaptırım kararlarına karşı yetkili idare mahkemesinde dava açılabilir. Kurul kararlarına karşı açılan her türlü dava öncelikli işlerden sayılır.