4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, 13/12/1994 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.  Kanunun amacı, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamaktır.

Kanunun kapsamı; Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde mal ve hizmet piyasalarında faaliyet gösteren ya da bu piyasaları etkileyen her türlü teşebbüsün aralarında yaptığı rekabeti engelleyici, bozucu ve kısıtlayıcı anlaşma, uygulama ve kararlar ile piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmaları ve rekabeti önemli ölçüde azaltacak birleşme ve devralma niteliğindeki her türlü hukuki işlem ve davranışlar, rekabetin korunmasına yönelik tedbir, tespit, düzenleme ve denetlemeye ilişkin işlemlerdir.

Kanunla yasak getirilen faaliyetler;

Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar

Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır. Bu haller, özellikle şunlardır:

• Mal veya hizmetlerin alım ya da satım fiyatının, fiyatı oluşturan maliyet, kar gibi  unsurlar ile her türlü alım yahut satım şartlarının tespit edilmesi,
• Mal veya hizmet piyasalarının bölüşülmesi ile her türlü piyasa kaynaklarının veya unsurlarının paylaşılması ya da kontrolü,
• Mal veya hizmetin arz ya da talep miktarının kontrolü veya bunların piyasa dışında belirlenmesi,
• Rakip teşebbüslerin faaliyetlerinin zorlaştırılması, kısıtlanması veya piyasada faaliyet gösteren teşebbüslerin boykot ya da diğer davranışlarla piyasa dışına çıkartılması yahut piyasaya yeni gireceklerin engellenmesi,
• Münhasır bayilik hariç olmak üzere, eşit hak, yükümlülük ve edimler için eşit durumdaki kişilere farklı şartların uygulanması,
• Anlaşmanın niteliği veya ticari teamüllere aykırı olarak, bir mal veya hizmet ile birlikte diğer mal veya hizmetin satın alınmasının zorunlu kılınması veya aracı teşebbüs durumundaki alıcıların talep ettiği bir malın ya da hizmetin diğer bir mal veya hizmetin de alıcı tarafından teşhiri şartına bağlanması ya da arz edilen bir mal veya hizmetin tekrar arzına ilişkin şartların ileri sürülmesi,

Karine

Bir anlaşmanın varlığının ispatlanamadığı durumlarda piyasadaki fiyat değişmelerinin veya arz ve talep dengesinin ya da teşebbüslerin faaliyet bölgelerinin, rekabetin engellendiği, bozulduğu veya kısıtlandığı piyasalardakine benzerlik göstermesi, teşebbüslerin uyumlu eylem içinde olduklarına karine teşkil eder.

İspat Yükü

Ekonomik ve rasyonel gerçeklere dayanmak koşuluyla taraflardan her biri uyumlu eylemde bulunmadığını ispatlayarak sorumluluktan kurtulabilir.

Muafiyet

Aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde, teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birliği kararları, yasak kapsamı dışında kalır. Bunlar

• Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması,
• Tüketicinin bundan yarar sağlaması,
• İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması,
• Rekabetin zorunlu olandan fazla sınırlanmaması.

Rekabet Kuruluna Başvuru

İlgili teşebbüs veya teşebbüs birlikleri, rekabet yasağı olan anlaşma, uyumlu eylem veya teşebbüs birliği kararının muafiyet şartlarını taşıdığının Kurul tarafından tespit edilmesi amacıyla Kuruma başvuruda bulunabilir.

Muafiyet belirli bir süre için verilebileceği gibi, muafiyetin verilmesi belirli şartların ve/veya belirli yükümlülüklerin yerine getirilmesine bağlanabilir. Muafiyet kararları anlaşmanın ya da uyumlu eylemin yapıldığı veya teşebbüs birliği kararının alındığı yahut bir koşula bağlanmışsa koşulun yerine getirildiği tarihten itibaren geçerlidir.

Pişmanlık ve İşbirliği

Bir kartel oluşumu içerisinde yer alan teşebbüslerin bu kartelin varlığını Rekabet Kurumu’na haber vererek cezadan tamamen kurtulmaları veya belirli hallerde verilecek cezadan indirim elde etmeleri mümkündür.

Rekabet otoritesinin haberdar olmadığı bir kartelin varlığını ilk bildiren ve buna ilişkin delilleri sağlayan teşebbüse, yapılan soruşturma sonucunda ceza verilmemektedir. Ayrıca, böyle bir başvuru olmaksızın Rekabet Kurumu’nun başlattığı bir soruşturmada, Kurum’un elinde yeterli delilin olmaması koşuluyla, Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma – Uyumlu Eylem Kararları yasağının ihlal edildiği sonucuna ulaştıracak delilleri Kurum’a ilk sunan teşebbüs de cezadan kurtulmaktadır. İlk teşebbüsten sonra başvuran diğer teşebbüsler ise başvuru sırasına göre değişen oranlarda indirim kazanabilmektedir.

Hakim Durumun Kötüye Kullanılması

Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hakim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır. Kötüye kullanma halleri özellikle şunlardır:

• Ticari faaliyet alanına başka bir teşebbüsün girmesine doğrudan veya dolaylı olarak engel olunması ya da rakiplerin piyasadaki faaliyetlerinin zorlaştırılmasını amaçlayan eylemler,
• Eşit durumdaki alıcılara aynı ve eşit hak, yükümlülük ve edimler için farklı şartlar ileri sürerek, doğrudan veya dolaylı olarak ayırımcılık yapılması,
• Bir mal veya hizmetle birlikte, diğer mal veya hizmetin satın alınmasını veya aracı teşebbüsler durumundaki alıcıların talep ettiği bir malın veya hizmetin, diğer bir mal veya hizmetin de alıcı tarafından teşhiri şartına bağlanması ya da satın alınan bir malın belirli bir fiyatın altında satılmaması gibi tekrar satış halinde alım satım şartlarına ilişkin sınırlamalar getirilmesi,
• Belirli bir piyasadaki hakimiyetin yaratmış olduğu finansal, teknolojik ve ticari avantajlardan yararlanarak başka bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabet koşullarını bozmayı amaçlayan eylemler,
• Tüketicinin zararına olarak üretimin, pazarlamanın ya da teknik gelişmenin kısıtlanması.

Birleşme veya Devralma

Bir ya da birden fazla teşebbüsün başta hâkim durum yaratılması ya da mevcut bir hâkim durumun güçlendirilmesi olmak üzere ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki etkin rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları, miras yoluyla iktisap durumu hariç olmak üzere, devralması hukuka aykırı ve yasaktır.

Hangi tür birleşme ve devralmaların hukuki geçerlilik kazanabilmesi için Kurula bildirilerek izin alınması gerektiğini Kurul, çıkaracağı tebliğlerle ilan etmektedir.

İhlal Soruşturmaları

Rekabet ihlallerine ilişkin işletilen soruşturma sürecinde takip edilmesi gereken usul kuralları mevcuttur. Şöyle ki;

İhbar veya Şikayet

Tüketiciler ve şirketler, rekabet ortamını bozduğuna inandıkları teşebbüs faaliyetlerine ilişkin ihbar veya şikâyette bulunma hakkına sahiptirler. Öte yandan Rekabet Kurulu, edindiği bilgiler ve yapılan araştırmaları değerlendirerek re’sen de bir inceleme de başlatabilmektedir.

Yapılan ihbar veya şikâyetler ciddi görülmezse Rekabet Kurulu’nca açıkça reddedilmekte veya atmış gün içerisinde cevap verilmeyerek reddedilmiş sayılmaktadır.

Rekabet Kurulu’nca ciddi görülen iddialar hakkında Kurul tarafından önaraştırma ya da doğrudan soruşturma kararı alınabilmektedir.

Önaraştırma

Önaraştırma kararı verilmesi durumunda önaraştırma raporu 30 gün içerisinde hazırlanarak Rekabet Kurulu’na sunulur. Kurul 10 gün içerisinde raporu değerlendirerek soruşturma açılmasına gerek olup olmadığına karar verir.

Soruşturma Açılması

Soruşturma açılması kararının alınması halinde 6 aylık soruşturma süreci başlamış olur.  Bu süreçte öncelikle soruşturma açılması kararı, verildiği tarihten itibaren 15 gün içinde taraflara bildirilir ve tarafların ilk yazılı savunmalarını 30 gün içinde göndermeleri istenir. Ayrıca varsa ihbar veya şikâyet edenlerin, soruşturma açılması kararı hakkında bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanan bildirim yazıları ilgili taraflara tebliğ edilir.

Birinci yazılı savunmanın ardından 4054 sayılı Kanun çerçevesinde (md 14-15) yapılan bilgi isteme ve yerinde incelemelerle elde edilen tüm deliller değerlendirilerek soruşturma raporu hazırlanır ve Kurul’a ve taraflara tebliğ edilir. Böylece soruşturma süreci tamamlanmış olur.

Soruşturma süresi gereklilik halinde 6 aylık süre bir defaya mahsus olmak üzere en çok 1 katına kadar uzatılabilir.

Nihai Karar

Rekabet Kurulu’na ve taraflara tebliğ edilen soruşturma raporuna karşı taraflar 30 gün içerisinde ikinci yazılı savunmalarını gönderirler. İkinci yazılı savunmaların intikalinden sonra soruşturma heyeti, 15 gün içinde ek görüşünü hazırlar.

Ek görüşe karşı yapılan üçüncü yazılı savunmadan sonra tarafların talebi veya Kurul tarafından gerekli görülmesi halinde re’sen karar alınmak suretiyle sözlü savunma toplantısı düzenlenebilir.

Sözlü savunma toplantısı yapıldıktan sonra aynı gün, bu mümkün olmazsa gerekçesi ile birlikte 15 gün içinde Rekabet Kurulu tarafından nihai karar verilir.

Sözlü savunma toplantısının yapılmadığı halde, nihai karar soruşturma safhasının bitiminden itibaren 30 gün içinde verilir. 

Yaptırımlar

İhlaller nedeniyle teşebbüslere para cezası uygulanması yanında, ihlalde belirleyici etkisi bulunduğu saptanan teşebbüs yönetici ve çalışanlarına da bireysel olarak ceza verilmesi uygulaması kabul edilmiştir.

Yasaklanmış davranışlarda bulunan teşebbüs veya teşebbüs birliklerine, karar tarihinden bir önceki mali yıl sonunda oluşan yıllık gayri safi gelirin yüzde onuna kadar; ihlalde belirleyici etkisi olduğu saptanan söz konusu teşebbüs ya da teşebbüs birliği çalışanlarına ise, verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası verilmektedir. Cezanın takdirinde bazı ağırlaştırıcı veya hafifletici unsurlar dikkate alınmaktadır. Bunlar;

• İhlalin tekerrürü,
• İhlalin süresi,
• Firma ya da birliklerin pazar gücü,
• Firma ya da birliklerin ihlalin gerçekleşmesindeki belirleyici etkisi,
• Firma ya da birliklerin verilen taahhütlere uyup uymaması,
• Firma ya da birliklerin incelemeye yardımcı olup olmaması,
• Gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı.

Rekabetin ihlal edilmesi halinde uygulanacak cezalar yanında, rekabet ihlallerinin ortaya çıkarılmasında en önemli araçlardan biri olan yerinde incelemelerin engellenmesi durumunda da ayrıca para cezası yaptırımı öngörülmüştür.

Yerinde incelemenin engellenmesi halinde ihlale ilişkin bilgi ve belgenin elde edilmesinin devam eden süreçte zor olacağından hareketle, bu durumda uygulanacak para cezası teşebbüsün bir önceki mali yıl sonunda oluşan yıllık gayri safi gelirlerinin binde beşi düzeyinde olmak üzere caydırıcı olacak ölçüde yüksek belirlenmiştir.

İzne tabi birleşme ve devralmaların izin alınmaksızın gerçekleştirilmesi, muafiyet/menfi tespit başvurularında yanlış veya yanıltıcı bilgi verilmesi ile talep edilen bilgilerin tam ve doğru bir şekilde verilmemesi durumlarında teşebbüslere bir önceki mali yıl sonunda oluşan yıllık gayri safi gelirlerinin binde biri oranında idari para cezası uygulanmaktadır.

Gerekçeli Karar

Hazırlanan gerekçeli karar taslakları, Denetim ve Uygulama Dairelerinin ilgilileri ile Kurul üyelerinin görüşlerine sunulur. Gerekli görülen katkılar metne işlenerek karar imzaya açılır. Toplantıya katılan Kurul üyelerinin imzaları ile varsa karşı oy gerekçelerinin yazılması tamamlandıktan ve her bir taraf açısından ayrı ayrı ticari sır / gizli bilgi ayrıştırmasına tâbi tutulduktan sonra, Tebligat Kanunu hükümlerine göre taraflara, varsa başvuru sahibine / şikâyetçiye tebliğ edilir. 

Bu işlemlerin tamamlanmasını takiben gerekçeli kararlar tarafların ticari nitelikli sırlarını ifşa etmeyecek şekilde Kurum internet sitesinde yayımlanır.

İdare Mahkemesinde Dava

Rekabet Kurulu kararlarında sonuç doğurucu süreler, gerekçeli kararın taraflara tebliği tarihinden itibaren başlar.

İdari yaptırım kararlarına karşı yetkili idare mahkemesinde dava açılabilir. Kurul kararlarına karşı açılan her türlü dava öncelikli işlerden sayılır. Yargı yoluna başvurulması, kararların uygulanmasını ve idarî para cezalarının takip ve tahsilini durdurmaz.