Kültür ve tabiat varlıkları, 2863 sayılı Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile koruma altına alınmıştır. Kültür ve tabiat varlıklarının yurtdışına çıkarılması “kültür ve tarihi eser kaçakçılığı suçu” olarak kabul edilmiş olup 2863 sayılı kanunun 67 vd maddeleriyle yaptırıma bağlanmıştır.

Kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili olarak bildirim yükümlülüğüne mazereti olmaksızın ve bilerek aykırı hareket eden kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bildirimi yapılmamış olan kültür ve tabiat varlığını satışa arz eden, satan, veren, satın alan, kabul eden kişi iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Ticareti yasak olmayan taşınır kültür varlıklarının izinsiz olarak ticaretini yapan kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Tarihi eserleri yurt dışına çıkarma yasağına aykırı hareketler de cezalandırılmaktadır. Buna göre; kültür ve tabiat varlıklarını kanuna aykırı olarak yurt dışına çıkaran kişi, beş yıldan oniki yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Tetkik ve kontrole muhalefet edenler ile nakil işlerine aykırı hareket edenler altı aydan bir yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılırlar.

Kazı, sondaj ve araştırmaya ilişkin hükümlere aykırı hareket edenler yüz günden az olmamak üzere adlî para cezasıyla cezalandırılırlar. Kültür ve tabiat varlıklarını korumakla görevli kamu personeli hakkında yapılacak iş ve işlemler ve alınacak her türlü kararlar ve bu kararlara karşı yapılacak itirazlar, öncelikle incelenir ve sonuçlandırılır.

Kültür varlıkları bulmak amacıyla, izinsiz olarak kazı veya sondaj yapan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Ancak, kazı veya sondajın yapıldığı yerin, sit alanı veya bu Kanuna göre korunması gerekli başka bir yer olmaması halinde, verilecek cezanın üçte biri indirilir.

İzinsiz olarak define araştıranlar, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, bu fiillerin yurt dışına kültür varlıklarını kaçırma amacıyla veya  kültür varlıklarının korunmasında görevli kişiler tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza iki katına kadar artırılır.

Kişinin bu suçları işlemek suretiyle bulduğu kültür varlığını soruşturma başlamadan önce mahallî mülkî amire teslim etmesi hâlinde, mahkeme verilecek cezada üçte ikisine kadar indirim yapabilir.

İzinsiz olarak define araştıran kişinin, hakkında kovuşturma başlayıncaya kadar, kendisini bu fiili işlemeye gerekli cihazları temin etmek suretiyle sevk eden kişilerin kimliklerini açıklaması ve yakalanmasını sağlaması hâlinde, mahkeme verilecek cezada indirim yapabileceği gibi, ceza verilmesine yer olmadığına da karar verebilir.

Tarihi eser kaçakçılığı kapsamında kalan suçlar nedeniyle elkonulan taşınır kültür ve tabiat varlıkları müzeye teslim edilir.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na muhalefet suçundan 2018 yılında toplam 13525 dava görülmüş olup bunlardan 5720 unda mahkumiyet (42,3), 2486 si hakkında beraat (%18,4), 3883 ü (%28,7) hakkında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) , 581 i hakkında (%4,3) yetkisizlik, görevsizlik ve birleştirme, 855 i hakkında (%6,3) diğer kararlar verilmiştir.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na muhalefet suçundan 2018 yılında mahkum olan toplam kişi sayısı, 11.241 dir. Bunlardan 4 ü tüzel kişidir. Gerçek kişilerden 1113 kişi yabancı uyruklu erkek, 19 kişi yabancı uyruklu kadındır. Gerçek kişilerden TC uyruklu 18 yaş üstü erkeklerin sayısı 10.382, kadınların sayısı 616 dır. Gerçek kişilerden TC uyruklu 15-18 yaş arası erkeklerin sayısı 86, kadınların sayısı 0 dır. Gerçek kişilerden TC uyruklu 12-15 yaş arası erkeklerin sayısı 19, kadınların sayısı 1 dir.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na muhalefet suçundan 2020 yılı içerisinde Cumhuriyet Başsavcılıklarınca toplam 19.793 adet suç soruşturması açılmıştır. Bu suç soruşturmalarından 5.776 adedi (% 29,3) hakkında KYOK (kovuşturma açılmasına yer olmadığı) kararı verilmiş, 12.233 adedi (% 62) hakkında kamu davası açılmış, 1720 adedi (% 8,7) hakkında ise başka diğer kararlar verilmiştir.

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na muhalefet suçundan 2020 yılı içerisinde Ceza Mahkemelerince toplam 12.782 sanık hakkında ceza davası açılmıştır. Bu sanıklardan sadece biri tüzel kişi, geri kalanlar ise gerçek kişidir. Gerçek kişi sanıklardan 126 (erkek: 117, kadın: 9) kişi yabancı uyruklu, geri kalanı 12.656 kişi ise Türk vatandaşıdır. Türk vatandaşlarından 12.558 kişi (erkek: 11.474,  kadın: 1.084) 18 yaşın üzerinde, 81 kişi 15-18 yaş grubunda, 16 kişi ise 12-15 yaş grubunda yer almaktadır. 

Eğer yasal olarak tarihi eser veya define araması yapılmak isteniyorsa kesinlikle bir avukat aracılığıyla gerekli izinler alınmalıdır. Eğer define bulursa bunlar devlete teslim edilir ve devlet teslim edilen tarihi eserlerin değerlerinin %50’sini size öder. Bu oran yüksek hapis cezaları göz önüne alındığında gayet tatmin edici bir orandır. Tarihi eser ve antika konularında önemli olan husus, bu konularda uzmanlaşmış ve tecrübeli bir avukat veya hukuk bürosundan danışmanlık hizmeti almaktır.

@Prof. Dr. Vahit Bıçak,

Bıçak, V. (2019) “Ekonomik Çıkar Amacıyla İşlenen Suçların Ülkemiz Ekonomisi Açısından Değerlendirilmesi”,  Türk- Kore Ceza Hukuku Günleri, 23-24 Eylül 2019, Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ankara.