Polis veya Jandarma tarafından gerçekleştirilen sokak veya caddede kişilerin önleyici durdurulması işlemi, seyahat özgürlüğünün (Any. 23/3) suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla geçici olarak engellenmesidir. Kişiler, bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek, kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla durdurulabilir (PVSK 4/A). Belirtilen iki sebepten en az birisinin gerçekleşmediği durumda, hiçbir kişi önleyici durdurma yetkisi kapsamında durduramaz.

Karar verilmesi

Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için herhangi bir karara veya yazılı emre ihtiyaç yoktur. Suçun önlenmesi amacıyla “makul bir sebebin bulunması” durumunda polis veya jandarmanın bizzat kendisine bu yetki tanınmıştır. Yetkinin kullanılabilmesi bir kararın veya yazılı emrin alınmasına, yani bir izne tabi tutulmamıştır. Bir başka ifadeyle kolluk, şartları oluştuğunda durdurma yetkisini kendiliğinden kullanabilecektir.

Makul sebep

Durdurma işlemi yapılabilmesi için kolluğun tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan “makul bir sebebin” bulunması gerekir. Makul sebep, akla ve mantığa uygun olan sebeptir. Makul sebebin varlığını durdurma yapan kolluk kendisi takdir eder. Örneğin, eğlenmek için gittiği gece kulübüne girmesine izin verilmeyen kişinin birkaç arkadaşını da yanına alıp aynı mekana doğru tekrar geliyor olması makul bir durdurma sebebi olabilir. Benzer şekilde, sıcak bir yaz gününde sahil bölgesinde ceket giyen ve ceketin altında bir cisim olduğu izlenimi veren bir çıkıntının olduğunun görülmesi durumunda durdurma için makul sebep mevcuttur. 

Keyfilik yasağı

Durdurma konusunda kolluğun sahip bulunduğu takdir yetkisi kötüye kullanılmamalıdır. Süreklilik arz edecek, fiilî durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz (PVSK md 4/A 2).

Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için zorunlu olan süreden fazla olamaz. Bu süre sabit bir süre olmayıp, somut olayın özelliklerine göre farklılık arz eden bir süredir. Durdurma sebebinin ortadan kalkması halinde gecikmeye mahal vermeksizin kişilerin durduruldukların yerden ayrılmalarına izin verilir(PVSK md 4/A 3,4).

Durdurmanın icrası

Durdurulan kişiye öncelikle durdurma sebebi bildirilir. Bu bildirim zorunludur. Durdurma yapan kolluk mensubu, üniformalı olsun veya olmasın, kendini tanıtmalı ve kimliğini durdurulan araç sürücüsüne göstermelidir.

Durdurulan kişinin sıfatı, örneğin avukat, belediye başkanı, hakim, cumhuriyet savcısı, memur veya bir kamu görevini ifa eden kişi olup olmaması önleyici durdurma işleminin icrası açısından önem taşımaz. 

Durdurmayı takiben durdurulan kişiye durdurma sebebiyle ilgili birtakım sorular sorulabilir, kimliğini veya bulundurması gereken diğer belgeleri ibraz etmesi istenilebilir, kimlik tespiti yapılabilir, sıvazlayarak üzerinde silah olup olmadığı kontrol edilebilir.

Durdurulan kişi üzerinde silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik gerekli tedbirler alınır. Durdurma esnasında gerekli, zorunlu ve mümkün olan arama, muhafaza altına alma, elkoyma, yakalama, zor veya silah kullanma gibi tedbirlere, bunlara ilişkin şartların oluşması kaydıyla, başvurulabilir. Ancak, durdurma işlemi, kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılmasını talep etmeyi kapsamaz (PVSK md 4/A 6).

Yetkinin aşılması

Yukarıda yapılan açıklamalara aykırı işlemler ve ortaya çıkan sonuçları hukuka uygun olmaz.  Polis, Jandarma veya Bekçi tarafından yapılan işlemin niteliğine göre;

• hürriyeti tahdit,
• haksız arama,
• görevi kötüye kullanma

suçlarının kolluk tarafından işlenmiş olması konusu gündeme gelebilir.

© Prof. Dr. Vahit Bıçak, (2018) Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınları, (Bu yazı, Prof. Dr. Vahit Bıçak tarafından www.bicakhukuk.com sitesinde yayınlanması için kendi kitabının ilgili bölümlerinin özetlenmiş ve güncellenmiş halidir. Kaynak gösterilse dahi, yazının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak, alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.)