Anayasa Mahkemesi, kamuoyunda ‘Tam Gün Yasası’ olarak bilinen kanunun, kamuda çalışan doktorların muayenehane açamayacağına ilişkin hükümlerine ilişkin değerlendirmelerini tamamladı. Tabip, diş tabibi ve tıpta uzmanlık mevzuatına göre uzman olan öğretim elemanlarının mesai saatleri dışında muayenehane açmalarını ve özel sağlık kuruluşlarında çalışmalarını yasaklayan düzenlemeye ilişkin önemli bir karar verdi. 

Yapılan inceleme sonucunda Mahkeme, öğretim elemanlarının mesai saatleri sonrası özel muayene açmalarına ve özel sektörde çalışmalarına yönelik yasağın Anayasa’ya aykırı olmadığına hükmetti. Ancak, bu faaliyetlerde bulunan hekimlerin üç ay içinde çalışmalarını sona erdirmemeleri halinde istifa etmiş sayılacaklarına ve üniversite ile ilişkilerinin kesileceğine ilişkin düzenlemeyi iptal etti.

Kararın Arka Planı ve Hukuki Süreç

Mevcut düzenleme, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ve 2955 sayılı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kanunu’nda yapılan değişikliklerle kamu görevinde bulunan öğretim elemanlarının muayenehane açmalarını ve özel sektörde çalışmalarını yasaklamaktaydı. Bu yasak, memurlar ve Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları için de genel bir düzenleme ile getirilmişti. Özellikle kamuda görev yapan hekimlerin, mesai saatleri dışında dahi serbest meslek icra edemeyecekleri ve özel sağlık kuruluşlarında çalışamayacakları hükme bağlanmıştı.

Anayasa Mahkemesi, bu düzenlemeyi değerlendirirken devletin sağlık hizmetlerini düzenleme yetkisini, hasta-hakları ilişkisini ve kamu hizmetlerinin sürdürülebilirliğini göz önünde bulundurdu. Mahkeme, kamu ve özel sağlık hizmetlerinin ayrı organize edilmesi gerektiğini, bu kapsamda kamu hastanelerinde çalışan hekimlerin, özel sektörde faaliyet göstermelerini yasaklayan kuralların kamu yararına uygun olduğunu belirtti.

Mahkemenin Gerekçesi ve Değerlendirmesi

Anayasa Mahkemesi, kararında Anayasa’nın 17. ve 56. maddelerini temel alarak, devletin bireylerin yaşama hakkını ve sağlık hizmetlerine erişimini güvence altına alma yükümlülüğü olduğunu vurguladı.

Mahkemeye göre:

• Kamu sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi, hekimlerin mesai sonrası çalışmasını sınırlamak için yeterli bir gerekçedir.
• Hekimlerin kamu hastanelerinde daha etkin ve kaliteli hizmet sunmalarını sağlamak amacıyla özel çalışmanın yasaklanması meşru bir düzenlemedir.
• Öğretim elemanlarının asli görevi, yükseköğretim kurumlarında eğitim-öğretim, bilimsel araştırmalar ve projeler yürütmektir. Kamu görevlisi olmaları nedeniyle, üniversitelerdeki görevlerini aksatmayacak şekilde çalışma düzenlerine bazı kısıtlamalar getirilebilir.
• Bilimsel özerklik ilkesi, öğretim üyelerinin akademik çalışmaları ile ilgili bir özgürlük sağlarken, çalışma koşullarına sınırsız serbestlik tanımamaktadır.
• Sağlık hizmeti diğer mesleklerden farklı bir öneme sahiptir ve bu nedenle çalışma alanında eşitlik karşılaştırması yapılamaz.

Bu gerekçelerle Mahkeme, öğretim elemanlarının mesai sonrası muayenehane açmasının ve özel hastanelerde çalışmasının yasaklanmasının Anayasa’ya aykırı olmadığına karar verdi.

Üç Ay İçinde Faaliyetleri Sonlandırma Zorunluluğu İptal Edildi

Mahkeme, aynı zamanda üç ay içinde faaliyetlerini sona erdirmeyen öğretim elemanlarının istifa etmiş sayılacağına ve üniversite ile ilişiklerinin kesileceğine dair düzenlemeyi iptal etti.

Bu iptalin gerekçeleri arasında şunlar yer aldı:

• Hukuk güvenliği ilkesi gereği, bireylerin devlete olan güveninin korunması esastır. Önceki yasal düzenlemeler, tam zamanlı çalışan öğretim üyelerinin mesai saatleri dışında serbest çalışmasına izin veriyordu.
• Bu izin, hekimler arasında belirli bir ekonomik ve sosyal planlama yapılmasına yol açmıştı. Birçok öğretim üyesi, özel sektörde faaliyet göstermeye başlamış ve çalışma hayatını buna göre şekillendirmişti.
• Kanun değişiklikleri, öğretim üyeleri arasında hukuki belirsizlik yaratarak meşru bir beklentiyi ihlal etmişti.
• Bu nedenle, mesai sonrası çalışan hekimlere üç ay içinde faaliyetlerini sonlandırma zorunluluğu getirmek, hakkaniyete aykırı bir durum oluşturuyordu.

Mahkeme, bu nedenlerle bu düzenlemenin Anayasa’nın 2. maddesinde güvence altına alınan hukuk devleti ilkesine aykırı olduğuna karar verdi ve iptal etti.

Kararın Etkileri ve Sonuçları

Bu karar, sağlık sektöründe önemli etkiler yaratacak. Özellikle:

• Kamu Hastanelerinde Çalışan Öğretim Üyeleri İçin Özel Muayenehane Açma Yasağı Devam Ediyor:  Anayasa Mahkemesi, kamu hastanelerinde görev yapan öğretim üyelerinin mesai sonrası özel muayene açamayacakları ve özel sektörde çalışamayacakları yönündeki düzenlemeyi iptal etmedi. Bu nedenle, kamuda görevli doktorlar için özel sektörde çalışma yasağı yürürlükte kalmaya devam ediyor.

• Üç Ay İçinde Faaliyetleri Sonlandırma Zorunluluğu Kaldırıldı: Daha önce özel muayene açan ve serbest meslek icra eden hekimlerin üç ay içinde bu faaliyetlerini sonlandırmaları gerekiyordu. Ancak Mahkeme, bu düzenlemeyi iptal ettiğinden, mevcut durumda özel sektörde çalışan öğretim üyeleri için hukuki güvence sağlanmış oldu.

• Hekimlerin Çalışma Düzeni Konusunda Yeni Bir Hukuki Çerçeve Gerekiyor: Karar, kamuda çalışan doktorların özel çalışmasını yasaklayan düzenlemeyi onaylarken, mevcut faaliyetleri sonlandırmaya yönelik sürecin adil olmadığını kabul etti. Bu nedenle, yeni bir hukuki çerçevenin oluşturulması ve hekimlerin çalışma koşullarına yönelik daha net düzenlemeler getirilmesi gerektiği açıkça ortaya çıktı.

Sonraki Gelişmeler

Anayasa Mahkemesi’nin 7 Kasım 2014 tarihli kararı sonrasında, tıp doktorlarının muayenehane açma hakkı ve özel sektörde çalışma koşulları konusunda hukuki ve idari gelişmeler yaşanmaya devam etti. Özellikle 2023 ve 2024 yıllarında yapılan yeni düzenlemeler, hekimlerin çalışma koşullarını daha da sıkılaştırdı. İşte bu süreçteki bazı önemli gelişmeler:

• 2023 Yılında Yapılan Yeni Düzenleme (Sağlıkta Torba Yasa): 2023 yılında yürürlüğe giren sağlık alanındaki yeni düzenlemeler, kamuda çalışan hekimlerin özel hastanelerde, polikliniklerde ve muayenehanelerde çalışma şartlarını zorlaştırdı. Kamu hastanelerinde görevli doktorların muayenehane açmasına veya özel sektörde çalışmasına yönelik ek kısıtlamalar getirildi. Kamu hastanesinde çalışan öğretim üyeleri de dahil olmak üzere devlet hastanesindeki doktorların özel sektörde hasta bakabilmesi için belirli şartlar getirildi.

• 2023’te Muayenehane Hekimlerine Yönelik Yeni Kısıtlama: 2023 yılında muayenehane hekimlerinin özel hastanelerde hasta yatırmalarını zorlaştıran düzenlemeler yürürlüğe girdi. Özel muayenehane açan doktorların, özel hastanelerle hasta kabul anlaşmaları yapabilmeleri için belirli bir kontenjan sınırlaması getirildi. Özel hastanelerde hasta kabul etmek isteyen muayenehane doktorlarına Sağlık Bakanlığı tarafından kota uygulandı, bu da serbest çalışan doktorların işleyişini zorlaştırdı. Bu düzenleme, serbest çalışan doktorların haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle büyük tepki topladı ve hukuki itirazlar yapıldı.

• 2024’te Danıştay Kararı ve Sağlık Bakanlığı’nın Uygulamaları: 2024 yılında Danıştay’a yapılan itirazlar sonucunda, bazı kısıtlamaların iptal edilmesi talep edildi. Danıştay, Sağlık Bakanlığı’nın getirdiği bazı yeni kısıtlamaların hukuka uygun olup olmadığını değerlendirmeye aldı. Özellikle muayenehane hekimlerinin özel hastanelerde hasta kabul etme sürecine getirilen kota uygulaması konusunda dava süreçleri devam ediyor.

• Serbest Çalışan Hekimlerin Hak Mücadelesi: 2023 ve 2024 yıllarında Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve bazı hekim örgütleri, getirilen yeni kısıtlamalara karşı hukuki ve idari girişimlerde bulunarak bu uygulamalara itiraz etti. Özel muayenehane açan doktorlar, getirilen kısıtlamalar nedeniyle hasta bakmalarının zorlaştırıldığını ve özel hastanelerle yaptıkları anlaşmaların iptal edilme riskinin doğduğunu dile getirdi. Sağlık Bakanlığı ise bu düzenlemelerin, kamu hastanelerinde çalışan doktorların iş yükünü azaltmak ve sağlık hizmetlerinde eşitliği sağlamak amacıyla yapıldığını savundu.

• Son Durum ve Beklenen Gelişmeler: Danıştay’ın ve diğer yargı organlarının 2024 yılında vereceği kararlar, muayenehane doktorlarının özel hastanelerde çalışma hakkı ve hasta kabul etme yetkileri konusunda belirleyici olacak. Hekimlerin mesai sonrası serbest çalışma hakları konusunda hukuki tartışmalar sürerken, yeni düzenlemelerin sağlık sistemine nasıl yansıyacağı merak ediliyor.

Anayasa Mahkemesi’nin 2014’teki kararı, hekimlerin mesai sonrası serbest çalışmasına yönelik düzenlemeleri onaylarken, üç ay içinde faaliyetlerini sonlandırma zorunluluğunu iptal etmişti. Ancak, sonraki yıllarda yapılan yeni yasal düzenlemelerle, kamuda çalışan hekimlerin özel muayene açmaları veya özel hastanelerde çalışmaları giderek zorlaştırıldı.

2023 ve 2024’te yapılan değişiklikler, muayenehane hekimlerinin hasta kabul süreçlerine yeni kısıtlamalar getirdiği için tartışma konusu oldu. Şu an için, Danıştay ve diğer yargı organlarının vereceği kararlar, bu kısıtlamaların devam edip etmeyeceğini belirleyecek. Özellikle özel muayenehane sahipleri ve serbest çalışan hekimler açısından önümüzdeki hukuki süreç büyük önem taşıyor.